عملکردهای اجرایی در کودکان ٦تا ١٨ ماه-با اهداف کاردرمانی کودکان
مهارت‌های عملکرد اجرایی و خود تنظیمی، یادگیری و رشد بچه‌ها را پشتیبانی می‌کند. درست همانند یک سیستم کنترل ترافیک در یک فرودگاه شلوغ که هواپیماهای زیادی را هنگام فرود و پرواز بر روی چندین باند مدیریت می‌کند، مهارت‌های عملکرد اجرایی امکان حفظ و کار کردن با اطلاعات در مغز، متمرکز کردن حواس، محدود کردن حواس پرتی‌ها، تغییر شیوه‌های ذهنی را برای برای ما فراهم می‌کند.
سه بعد اصلی برای این مهارت‌ها وجود دارند:
■حافظه فعال(حافظه کاری) ـــ قابلیت حفظ اطلاعات در ذهن و استفاده از آن.
■خویشتنداری ـــکنترل مهاری قابلیت تحت کنترل در آوردن افکار و امیال به طوری که در برابر حواس پرتی‌ها، و عادت‌ها ایستادگی کرد و قبل از اقدام مکث و تفکر کرد.
■ انعطاف‌پذیری ذهنیـــــ توان تغییر شیوه‌های ذهنی و سازگار کردن آن به منظور تغییر خواسته‌ها، اولویت‌ها، یا جنبه‌های فکرى.
این مهارت‌ها به ما در به خاطر آوردن اطلاعات مورد نیاز برای به انجام رساندن یک وظیفه، محدود کردن حواس پرتی‌ها، ایستادگی در برابر امیال نامناسب یا غیر مفید، و جمع کردن حواس هنگام انجام یک فعالیت کمک می‌کنند. ما از این اطلاعات در جهت تعیین اهداف و برنامه‌ریزی برای رسیدن به آنها، ارزیابی میزان پیشرفت خود در طول مسیر رسیدن به هدف، تغییر و تطبیق برنامه در صورت نیاز، و به طور همزمان مدیریت ناکامی‌ها به طوری که تحت تاثیر آن قرار نگیریم، استفاده می‌کنیم.
گرچه انسان با مهارت‌های عملکرد اجرایی زاده نمی‌شود، اما توان رشد این مهارت‌ها را به طور غریزی دارد. روند رشد و توسعه این مهارت‌ها بسیار آهسته است که از کودکی شروع میشود و تا اوایل بزرگسالی ادامه دارد، و با تجربیاتی که کسب می‌کنیم شکل می‌گیرد. مهارت‌های بچه‌ها از طریق شرکت در تعاملات اجتماعی و فعالیت‌های لذت‌بخش و هدفمند ایجاد می‌شوند که در طول زمان، با میزان تقاضای روز افزون، منجر به ایجاد مهارت‌های خودتنظیمی می‌شوند.
در سنین کودکی، تعامل با بزرگسالان به نوزادان کمک می‌کند که توجه خود را متمرکز سازند، حافظه فعال ایجاد کنند، و واکنش‌های خود به تجربیات مهیج را مدیریت کنند.
از طریق بازی‌ها، سرگرمی‌ها و تکالیف خلاقانه بچه‌ها هماهنگ کردن توجه، حافظه فعال و خودداری(کنترل مهاری) خود را به منظور تقویت مهارت‌های برنامه‌ریزی، حل مسئله به صورت انعطاف‌پذیر، و مشارکت مداوم تمرین می‌کنند. از دانش‌اموزان دبیرستانی انتظار می‌رود که زمان خود را (عمدتا) به صورت مستقل سازماندهی کنند، تکالیف خود را دنبال کنند، و پروژه‌ها را تا زمان اتمام مدیریت کنند.
تا هنگامیکه بچه‌ها این توانایی‌ها را گسترش می‌دهند، به مواردی همچون تمرین متناسب با تجربیات آنها، صحبت کردن در مورد کاری که انجام می‌دهند و دلیل آن، نظارت بر اعمال آنها، بررسی قدم‌های احتمالی بعدی، و ارزیابی ثمربخش بودن تصمیمات آنها نیاز دارند. بزرگسالان نقشی بسیار مهم را در پشتیبانی، یا به اصطلاح «شکل گیری» رشد و توسعه این مهارت‌ها ایفا می‌کنند، این پشتیبانی باید ابتدا از طریق کمک به کودک در انجام وظایف چالش انگیز، و سپس با عقب کشیدن به صورت تدریجی و به حال خود گذاشتن کودک برای مدیریت فرایند به صورت مستقل، و درس گرفتن از اشتباهات خود، تا هنگامیکه آمادگی و توانایی انجام کارها را داشته باشند صورت گیرد.
فعالیت‌هایی که در ادامه مشاهده خواهید کرد به عنوان روش‌های متناسب با سن به منظور تقویت اجزای مختلف عملکرد اجرایی شناخته می‌شوند. اگرچه اثربخش بودن تمامی این روش‌های پیشنهادی در مطالعات علمی به اثبات نرسیده‌اند،اما انجام تمرینات منجر به رشد میشود. این فعالیت‌ها تنها مواردی نیستند که ممکن است ثمربخش باشند؛ بلکه نمونه‌ای از فعالیت‌های بیشماری هستند که کودکان از انجام دادن آنها لذت می‌برند و می‌توانند از رشد و توسعه سالم کودکان حمایت کنند.
این فعالیت‌ها کودکان را به متمرکز کردن حواس، استفاده از حافظه فعال، و تمرین مهارت‌های پایه خویشتداری(کنترل مهاری) ترغیب می‌کند. طی این مرحله از رشد، نوزادان به صورت فعال در حال گسترش عملکردهای اجرایی و مهارت‌های خود تنظیمی (EF/SR) اصلی خود هستند. تعاملات مشوق و پرسش و پاسخی با بزرگسالان مبنایی برای رشد و توسعه سالم این مهارت‌ها هستند. اگرچه، فعالیت‌های ویژه می‌توانند اجزای اصلی مهارت‌های عملکرد اجرایی و خود تنظیمی را تقویت کنند.
در استفاده از این فعالیت‌ها، بزرگسالان باید به سلایق نوزادان توجه کنند و فعالیت‌های که لذت‌بخش هستند را انتخاب کنند، و همچنین به کودک اجازه دهند که مدت زمان برای بازی کردن را تعیین کند.
بازی در آغوش برای نوزادان خردسال
خانواده‌ها همواره بهنگام در آغوش گرفتن کودکان با انها بازی کرده‌اند. بازیهای مختلف مهارت‌های مختلف را پرورش می‌دهند، اما همگی آنها قابل پیش‌بینی هستند و دارای قواعدی ساده هستند که طرز عمل و عکس‌العمل بزرگسال و کودک را هدایت می‌کنند. تکرار کردن به کودک کمک می‌کند رفتار خود را به خاطر بسپارد و مدیریت کند تا با قواعد بازی سازگار شود.
■بازی دالی موشه
بازیهای پنهان شدن و پیدا کردن شبیه به این حافظه فعال را پرورش می‌دهند، چونکه این بازی‌ها کودک را وادار می‌کنند کسی که که پنهان شده است را به خاطر بسپارد، و آنها همچنین مهارت‌های خویشتنداری را پرورش می‌دهند به عنوان مثال در برخی موارد کودک منتظر می‌ماند تا بزرگسال خود را به او نشان دهد. در نمونه‌های دیگر، کودک زمان‌بندی برای نمایان شدن را کنترل می‌کند؛ این فعالیت کودک را پرورش می‌دهد که تنش پیرامون یک غافلگیری مورد انتظار را مهار کند.
■ شعرهای کودکانه
شعرهای قابل پیش‌بینی که با یک غافلگیری مهیج و در عین حال قابل انتظار پایان می‌یابند، برای کودکان بسیار دوست داشتنی هستند. کودکان مادامی که با شعر آشنا می‌شوند و انتظار کشیدن برای یک غافلگیری را تمرین می‌کنند، حافظه فعال خود را پرورش می‌دهند و واکنش‌های پيشگیرانه خود را مهار می‌کنند در حالیکه سطوح بالای هیجان را مدیریت می‌کنند.(درک شعرهای باریتم های ساده)
بازیهای پنهان شدن
بازیهای پنهان شدن روشی عالی برای به چالش کشیدن حافظه فعال است.
■ یک اسباب بازی را زیر یک پارچه پنهان کنید و کودک را ترغیب کنید که آن را پیدا کند. زمانی که کودک توانست اسباب بازی را سریع پیدا کند، آن را پنهان کنید،به کودک نشان دهید که آن را جابجا کرده‌اید و او را ترغیب کنید که اسباب‌بازی را پیدا کند. جابجایی های بیشتری انجام دهید و پیدا کردن آن را سخت تر کنید. هنگامیکه کود به خاطر می‌سپارد که چه چیزی در انجا بوده است و به صورت ذهنی جابجایی‌ها را دنبال می‌کند، حافظه فعال خود را پروروش می‌دهد.
■ ممکن است کودکان بزرگتر از پنهان کردن خودشان لذت ببرند و به شما گوش دهند که با صدای بلند در جست‌وجوی آنها هستید در حالیکه به صورت ذهنی موقعیت شما را دنبال می‌کنند.
■ همچنین می‌توانید یک شی ⚽️ را پنهان کنید بدون اینکه به کودک نشان دهید آن را در کجا پنهان کرده‌اید و سپس اجازه دهید که کودک به دنبال آن بگردد. کودک به خاطر سپردن مکان‌های جستجو شده را تمرین خواهد کرد.
■ نمونه چالش‌انگیز دیگر از این بازی‌ها شامل قرار دادن مجموعه‌ای از فنجان‌ها بر روی یک میز یا صفحه چرخان و پنهان کردن یک شی زیر یک فنجان و سپس چرخاندن میز است. پنهان کردن اشیاء بیشتر نیز میتواند میزان چالش را افزایش دهد.
■ بازیهای تقلیدی
کودکان عاشق تقلید کردن از بزرگسالان هستند. زمانیکه تقلید می‌کنند، وادار می‌شوند که اعمال شما را دنبال کنند، آنها را به خاطر بسپارند،منتظر بماند تا نوبت آنها برسد، سپس کارهایی که شما انجام دادید را به خاطر آورند. با انجام این کارها، کودکان توجه کردن، حافظه فعال و خویشتنداری را تمرین می‌کنند.
■ این بازی‌ها اشکال گوناگونی دارند، از ایما و اشاره با دست ( مثل تکان دادن دست) به صورت نوبتی گرفته تا به ترتیب چیدن اسباب‌بازی‌ها به یک شکل مشخص و از کودک خواستن برای تقلید از شما ( مثلا قرار دادن حیوانات اسباب‌بازی در یک محوطه) یا ساختن ساختمان‌های ساده با گذاشتن بلوک‌ها روی یکدیگر و شاید خراب کردن و بازسازی آن.
■ با بهبود مهارت‌های کودک، الگوهایی که از آن تقلید می‌کنند را پیچیده‌تر کنید.
■ یک بزرگسال همچنین میتواند روش‌هایی را برای بازی با اسباب‌بازی‌ها به کودک نشان دهد، مثلا یک اسب اسباب‌بازی را به صورت چهار نعل به حرکت در آورد یا یک عروسک نوزاد را تکان تکان دهد.این کار به کودک مفاهیم استفاده از اسباب‌بازی‌ها را به عنوان سمبلی برای اشیاء واقعی آموزش می‌دهد.
نقش بازی کردن ساده
■ به نوبت هر فعالیتی که کودک از آن لذت می‌برد را انجام دهید، فعالیت‌های همچون جارو کردن، برداشتن اسباب‌بازی‌هاو غیره. این بازی‌ها اصول ابتدایی بازی خیالی را به کودک معرفی می‌کنند و حافظه فعال،خویشتنداری، و توجه انتخابی را پرورش می‌دهند، چونکه کودک نوپا باید فعالیت را در ذهن خود نگه دارد تا آن را به انجام برساند، در حالیکه از حواس پرتی خودداری می‌کند میتواند برای انجام کارهای دیگر میشود.
■ کودکان می‌توانند با افزایش سن نقش‌های پیچیده‌تر را بخاطر بسپارند و بازی کنند. آنها همچنین شروع به به راه انداختن فعالیت‌ها می‌کنند. با تهیه امکانات مورد نیاز (به عنوان مثال یک جارو، یک جعبه اسباب‌بازی، یک حوله) میتواند به لذت بردن کودکان و ادامه دادن این نوع از بازی کمک کند.
سرود خواندن با حرکت دست‌ها
آهنگ‌ها و سرودها با حرکات ساده دست جذابیت بالایی برای کودکان دارند، و خویشتنداری و حافظه فعال و همچنین زبان کودکان را پرورش می‌دهند. کودکان می‌توانند تقلید کردن حرکت‌های مربوط به هر آهنگ را یاد بگیرند و با تمرین ترتیب مراحل را به خاطر خواهند سپرد. آهنگ‌هایی همچون «عنکبوت کوچولو؛Eensy Weensy Spider»، «عروسک انگشتی کجاست؟؛Where is Thumb- kin»، «باز و بسته‌شون کن؛Open, Shut Them» مثال‌های از این سرودها هستند.
اما این سرودها را می‌توانید در زبان‌ها و فرهنگ‌های بسیاری پیدا کنید.
گفتگو
به سادگی صحبت کردن با یک کودک روشی فوق‌العاده برای پرورش توجه، حافظه فعال، و خویشتنداری است.
■ با کودکان کم سن و سال‌تر با دنبال کردن توجه کودک و با صدای بلند گفتن اسم اشیائی که توجه او را جلب می‌کنند شروع کنید. کودک به احتمال زیاد توجه خود را برای مدتی طولانی‌تر معطوف آن شی می‌کند، و به صورت فعال متمرکز کردن و حفظ توجه را تمرین می‌کند.
■ با بزرگتر شدن کودک، اشاره کردن و صحبت کردن در مورد اشیاء یا رویدادهای جذاب میتواند به کودکان کمک کند که متمرکز کردن توجه بر روی چیزی که بزرگسال مشخص کرده است را یاد بگیرد. هنگامیکه کودکان زبان یاد می‌گیرند به طور همزمان حافظه خود را با صحبت‌های که میشود توسعه می‌دهند، و در نهایت کلمات را با اشیاء و اعمال ربط می‌دهند.
■ صحبت کردن به هر زبانی جدای انگلیسی نیز میتواند مفید باشد. مشاهده شده است که کودکانی که به چند زبان صحبت می‌کنند مهارت‌های عملکرد اجرایی بهتری نسبت به کودکانی که به یک زبان صحبت می‌کنند دارند، پس تجربه استفاده از یک زبان اضافی یک مهارت بسیار مهم است.
تمام این تمرینات وبازیها در کاردرمانی کودکان اتیسم انجام میشود
🎥این ویدیو بصورت زیر نویس فارسی توسط موتور گوگل ترجمه شده.
نویسنده
اکوپیشنال تراپیست(کاردرمانگر) محمد مهدی خاتمی
با تشکر از دکتر مهدی علیزاده