کاردرمانی در کودکان اوتیسم-توانبخشی کودکان اوتیسم-روش های درمان اوتیسم

(1)

(0)

رژیم حسی

کمک به کودکان با سطح انگیختگی و هشیاری پایین(low arousal)

انگیختگی به وضعیت آگاهی و هشیاری ما دلالت دارد. فردی که در خطر است، با با سرعت بالا در حال حرکت است، در وضعیت انگیختگی بالایی قرار دارد،‌ و فردی که در حال به خواب رفتن است در وضعیت انگیختگی پایینی قرار دارد. در زمان‌های دیگر همه چیز در میانه است. بسیاری از کودکان با مسائل حسی دارای مشکلات انگیختگی هستند، در هر شرایطی که قرار گیرند درجه انگیختگی آنها یا بسیار پایین است یا بسیار بالا. مشکلی در روشی که بدن آنها اطلاعات حسی را دریافت و پردازش می‌کند وجود دارد که باعث می‌شود برای برخی اتفاقات بیش از حد واکنش نشان دهد و برای برخی دیگر کمتر از میزان انتظار واکنش نشان ‌دهد. قلب آنها شروع به ضربان بسیار سریع می‌کند، تنفس آنها سریعتر می‌شود، ‌و در واکنش به اتفاقاتی که یک سیستم عصبی نرمال‌تر به ندرت حتی ثبت می‌کند به وضعیت آنی «جنگ و گریز» می‌روند. یا به اتفاقاتی که دیگر سیستم‌های عصبی به سختی با آنها روبرو می‌شوند اصلا واکنشی نشان نمی‌دهند:‌ آنها می‌توانند بدون گیج شدن به دفعات دور خود بچرخند، از فاصله 8 فوتی (حدود 2.5 متری) به پایین روی سیمان سفت بپرند و احساس درد نکنند، سوار ترسناکترین ترن‌های هوایی شوند بدون اینکه هیچ احساساتی از خود نشان دهند. امروز در مورد کودکانی صحبت خواهیم کرد که همیشه در وضعیت انگیختگی پایینی هستند. به طور جالب توجهی اکثر کودکانی که دارای اختلال کم‌توجهی (ADHD) هستند این مشکل را دارند. دلیل اینکه نمی‌توانند آرام بنشینند این است که سعی می‌کنند به اندازه‌ای حرکت کنند که سیستم عصبی خود را به منظور تمرکز حواس و احساس خوب در بدن خود فعال کنند. جنب و جوش و هیجان به سطح انگیختگی پایین کمک می‌کنند. هیجان را می‌توان به روش‌های مختلفی و از طریق تمامی حواس بدن ایجاد کرد.

تغییر وضعیت انگیختگی از طریق حس چشایی: بچه‌ها عاشق آبنبات‌های ترش هستند چونکه خیلی برانگيختنی هستند. آبنبات‌هایی مثل Warheads ،Cry Babies ،Tear Jerkers ،Sour Straws ،Skittles،Starburst ،Pop Rocks و Lemonheads ابزارهای درمان حسی عالی هستند. مهم نیست چقدر از خوردن آنها عیب جویی کنیم، تنقلات (هله‌هوله) غذای روح هستند. فکر می‌کنید چرا تمامی کودکان سنین 7 تا 11 ساله همیشه مجموعه بزرگی از آبنبات‌ها و چیپس‌ها را با خود دارند؟‌ خوردن و نوشیدن تمامی این تنقلات دقیقا آن چیزی است که شما برای هشیار و متمرکز ماندن هنگام رانندگی برای ساعت‌ها در یک اتوبان یکنواخت نیاز دارید. هر چیز تردی که هنگام گاز زدن آن با صدای بلند خرد می‌شود هشیار کننده است. هویج، سیب،‌ ذرت بو داده، چوب شور، و چیپس، مثال‌های ساده‌ای از این تنقلات هستند. خوراکی‌هایی مثل سس سالسا یا سرکه که مزه قوی‌تری دارند برای فرو کردن تنقلات در آنها بهتر نیز هستند. آبنبات‌های پاپ سیکل (Popsicles) یا هر نوع آبنبات یخ زده‌ای هشیار کننده هستند. گاهی اوقات نخود فرنگی یخ زده نیز می‌تواند خوراکی عالی باشد اگر آنها را مستقیما از کیسه در بیاورید و میل کنید. من جویدن تمشک منجمد را بخصوص در فصل تابستان دوست دارم. نوشابه‌های خنک گازدار نیز هشیار کننده هستند. پیشنهاد من این است که آب معدنی گازدار ساده را با ذغال اخته یا آب پرتقال، یا آب لیمو تازه گرفته شده مخلوط کنید. اغلب اوقات می‌توانید خوراکی‌های جالب با طعم و مزه قوی را در بازارهای آسیایی پیدا کنید. می‌توانید خوراکی‌هایی مثل آلو اومه‌بوشی، زنجبیل ترش،‌شیرین، و کنسرو شده،‌ و دیگر انواع میوه‌های کنسرو شده با طعم و مزه قوی که از فرهنگ‌های آسیایی نشأت می‌گیرند را امتحان کنید. در این بازارها همچنین انواع فراوانی از آبنبات‌های بشدت ترش ژاپنی را می‌توان پیدا کرد.

بسیاری از بچه‌هایی که من درمان می‌کنم تنفس سطحی یا کند (shallow)‌ دارند. تنفس سطحی مزمن مغز را از اکسیژن محروم می‌کند و موجب وضعیت اضطراب سطح پایین دائمی می‌شود. بهترین روش برای بهبود این اختلال ترغیب کودکان به انجام فعالیت‌هایی که نیازمند بازدم‌های طولانی مدت و پایدار است است. یک بازدم طولانی باعث می‌شود که دم بعدی بزرگتر و کاملتر باشد. این وضعیت به بدن کودک کمک می‌کند که یاد بگیرد عمیقتر نفس بکشد.

من هرگاه سوت‌ها، لوله های حباب‌ساز، اسباب‌بازی‌های باده‌ای، می‌بینیم آنها را می‌خرم. عاشق دارت‌های فوتی، ماژیک‌های فوتی، بادکنک‌ها، و وسایل صداساز مخصوص مهمانی‌‌ها هستم. بهترین اسباب‌بازی‌های باده‌ای آنهایی هستند که یک جزء بینایی دارند،‌ مثل بخشی که نیروی حرکت خود را از طریق تنفس می‌گیرد، ‌یا حباب‌هایی که به صورت آهسته در انتهای لوله شکل می‌گیرند. اجزای بینایی برای چشم‌ها تقویت کننده هستند چونکه بچه‌ها را ترغیب می‌کنند که آن را نزدیک بیاورند و نگاهش کنند. برخی اوقات روی کف اتاق مینشینم و با دو توپ کوچک (pom pom) و دو نی به همراه بچه بازی می‌کنیم و توپ کوچک را در عرض اتاق فوت می‌کنیم و مسابقه می‌دهیم.

دلیل دیگر برای سطح پایین انگیختگی تدافعی بودن حس است. اگر شما تحت تاثیر صدا، نور، حس‌های بینایی، بویایی و لامسه که برای سیستم عصبی شما برانگيختنی هستند قرار گیرید، و این حس‌ها برای شما طاقت‌فرسا شوند، ‌که اغلب در مدرسه این اتفاق می‌افتد، قصد رها کردن بدن خود را خواهید داشت. مدرسه‌ها اغلب بشدت پر سروصدا و بی نظم هستند. بسیاری از بچه‌های در وضعیت انگیختگی پایین هستند چونکه اعصاب دهلیزی آنها،‌ که سطح هشیاری آنها را بر اساس میزان حرکتی که حس می‌کنند تنظیم می‌کند، آستانه بسیاری بالایی تا قبل از فعال شدن دارند. جنب و جوش قسمتی از مغز را که مسئول وضعیت انگیختگی است را فعال می‌کند. هر چه میزان جنب‌وجوش شدیدتر باشد بهتر است، ‌اما هنگامیکه داخل خانه هستید هر میزان فعالیتی بهتر از عدم فعالیت است. برخی از کودکان دوست دارند بچرخند،‌برخی دوست دارند بالا و پایین بپرند،‌برخی دوست دارند سر و ته اویزان شوند،‌برخی دوست دارند به عقب و جلو تاب بخورند.

تغییر وضعیت انگیختگی از طریق سیستم دهلیزی (حس وستیبولار):

چند ایده کلی: چرخیدن روی صندلی اداری، انجام حرکت پروانه (jumping jacks) یا معلق زدن، کشتی گرفتن، انجام بازی کف زدن، خواندن سرود «سر شانه زانو و انگشتان پا؛Head Shoulders Knees and Toes» و انجام کامل حرکات و اطمینان از خم شدن به صورت کامل،‌یا پریدن روی یک ترامپولين کوچک.

نشستن روی یک توپ درمانی هنگام انجام تکالیف می‌تواند بسیار مفید باشد. بچه می‌تواند هنگام انجام کارهای خود هر چقدر که دوست دارد بالا و پایین بپرد. اگر بچه شما در حال انجام تکالیف خود است و تمرکز کردن برایش غیر ممکن است، برخاستن و انجام یکی از این موارد برای مدت حدود 30 ثانیه می‌تواند برای او کافی باشد تا برای مدت 5 دقیقه دیگر تا قبل از دوباره سست شدن حواس خود را متمرکز کند. من گاهی اوقات در خانه با بچه‌ها دستخط آنها را تمرین می‌کنمی، و هنگامیکه که مشاهده کنم که بچه شروع به سست شدن می‌کند یا توانایی دنبال کردن من را از دست می‌دهد، بلند می‌شویم و به سرعت یکی از این فعالیت‌ها را انجام می‌دهیم، سپس دوباره می‌نشینیم. دختر بچه‌ها عاشق بازی‌های کف زدن با دست هستند، و من یک حرکت پا را نیز برای جذاب کردن و چالش‌انگیزتر کردن بازی به آن اضافه می‌کنم. بزودی در مورد بازیهای ریتمیک (بازی‌های کف زدن) که می‌توانند به بهبود هماهنگی در بچه‌ها کمک کننددر صفحه اینستاگرام قرار خواهد گرفت ودر کانال تلگرام اطلاع رسانی میشود.

تغییر وضعیت انگیختگی از حس بینایی: نور، یا کمبود آن می‌تواند تاثیر بسزایی بر روی وضعیت انگیختگی داشته باشد. آیا بچه شما هنگام انجام تکالیف خود در یک محل با میزان زیادی نور طبیعی می‌نشیند

کار درمانى‌ در کودکان با «ثبت حسی پایین» (Low Registration)

بسیاری از بچه‌ها هستند که ثبت حسی پایین (Low Registration) بخش اصلی شخصیتی که دارند را شکل می‌دهند؛‌ این بخش مهمی از خلق‌وخوی حسی بچه است. بچه‌ها با ثبت حسی پایین اکثرا متوجه بسیاری از اتفاقات در محیط اطراف خود نمی‌شوند. هنگامیکهبیحرکت هستند،‌اغلب اوقات در این حالت میمانند، کمبود جنب‌وجوش و حس ورودی موجب می‌شود که سیستم عصبی خاموش شود و پردازش اطلاعات را متوقف کند. این بچه‌ها اغلب کسل، ‌بی حوصله، یا مسحور در دنیای خیالی خود بنظر می‌رسند. بچه‌ها با ثبت حسی پایین کاملا نسبت به بدن خود هشیار نیستند، و ممکن است نشانه‌هایی از تون ماهیچه‌ای کم، استقامت پایین، و مهارت‌های حرکتی با تاخیر را نشان دهند. این موارد اغلب اوقات نشانه ضعف بدنی نیستند، بلکه نشانه‌هایی از کاهش سطح انگیختگی هستند. این بچه‌ها آستانه‌های عصب‌ شناسى‌ بالایی دارند و تمایل به همراهی با این آستانه‌ها را دارند. بچه‌هایی که ثبت حسی پایینی دارند به ورودی‌های حسی بیشتری به منظور کمک به آنها در حفظ هشیاری نیاز دارند، بنابراین باید همان برنامه‌های رژیم حسی (sensory diet) را که برای یک فرد دارای رفتار حس طلبی (sensory seeking) تدارک می‌بینیم را برای این بچه‌ها نیز فراهم کنیم. تفاوت در این است که یک بچه با ثبت حسی پایین ممکن است نسبت به فعالیت‌های حسی پر اشتیاق نباشد و ممکن است به حمایت بیشتری برای انجام دادن این نوع از فعالیت‌ها که موثر هستند نیاز داشته باشد. مثالهایی از فعالیت‌های حسی که که به کودکان کمک می‌کنند هشیارتر باشند شامل موارد زیر هستند:
۱-نورپردازی روشن و هوای تازه و خنک.
۲-تاب خوردن سریع، بخصوص با چرخش و بالا و پایین پریدن.
۳-حرکت سریع و غیر قابل پیش‌بینی (بالا و پریدن روی یک توپ یا ترامپولین کوجک).
۴-نوشیدن آب یخ یا نوشابه‌های گازدار، مکیدن از طریق یک نی.
۵-بازی با آب یخ، بازی با بازی با مواد چسبناک‌ و نيمه‌ آبگون‌، گل، خمیر بازی و غیره.
۶-جویدن خوراکی‌های ترد.
۷-دویدن،‌بازی‌های گرگم به هوا، قایم موشک غیره.
۸-نشستن روی یک توپ صندلی، تشک آبی، بالش بادی، تکان دادن روی پاهای خود هنگام کوش دادن یا نگاه کردن.
۹-افشاندن آب خنک از بطری دارای اسپری بر روس صورت،‌پارچه خنک.
.۱-موسیقی بلند و سریع و صداهای ناگهانی، محیط شنوایی سرزنده و شاداب.
۱۱-اسباب بازی‌های آموزش علت و معلول با صداها و چراغ‌ها.
۱۳-رایحه‌های تند (عطر، قرص نعناع).
۱۴-اتاق‌هایی با محرک بینایی،‌رنگ‌های متنوع،‌نورهای زیاد (اگر می‌خواهید که بچه تنها به برخی چیزها توجه کند، دیگر جوانب محیط را در کنتراست خنثی کنید).

هنگامیکه بچه‌های با ثبت حسی پایین این فعالیت‌ها را انجام می‌دهند،‌ قادر به پردازش اطلاعات بیشتری از پیرامون خود خواهند شد و احتمال بیشتری دارد که به طور موفقیت آمیز فعالیت‌ها و وظایف معنی‌دار را انجام دهند.
بنابراین، انجام فعالیت‌های هشیار کننده درست قبل از فعالیت‌های مهم می‌تواند مفید باشد. اگر شما یک بچه را با تاب خوردن، جهش روی ترامپولین،‌ بازی‌های تند و تیز و غیره تشویق کنید، کودک هشیارتر خواهد بود و هنگامیکه از بچه بخواهید فعالیت‌های تحصیلی یا دیگر انواع فعالیت‌های نیازمند تمرکز را انجام دهد آماده خواهد بود. اگر به بچه اجازه دهید که جرعه‌هایی نوشیدنی خنک بنوشد، یا روی یک توپ یا تشک بادی بنشیند، او برای مدت طولانی‌تری می‌تواند هشیار بماند. هنگامیکه نشانه‌هایی از بی‌حالی یا بی‌توجهی را مشاهده میکنید، ممکن است زمان بکارگیری یک استراتژی هشیار کننده دیگر باشد. بسیار مودبانه‌تر است که ورودی‌های حسی را برای بچه فراهم کنید که به او کم کمی کند به سطح بالاتری از انگیختگی که برای یادگیری ضروری است دست یابد، تا اینکه سعی کنید بی توجهی را به گونه‌ای مدیریت کنید که گویی یک رفتار عمدی و منفی است که باید تغییر پیدا کند.
سعی کنید به منظور بهبود پردازش سیستم عصبی و حواس، تا حد امکان حس‌های بیشتری را درگیر کنید. هنگام لزوم از ماساژ پشت، گرم کردن دست، ماساژ صورت، ‌ماساژ سر، غیره استفاده کنید. کشیدن برس‌های حسی نرم بر روی دست و کف دست قبل از فعالیت‌های حرکتی میزان بازخورد از دست‌ها را افزایش می‌دهد و احتمال اینکه بچه اطلاعات دست‌ها را در طول انجام فعالیت‌های حرکتی یا کارهای پشت میز پردازش کند را افزایش خواهد داد. استفاده از کاغذ سنباده زیر رنگ‌آمیزی میزان بازخورد و همچنین میزان توجه بینایی را افزایش می‌دهد.

ترجمه:
کاردرمانگر محمد مهدی خاتمی

این مطلب ادامه دارد...