رژیم حسی (Sensory Diet) یکی از ابزارهای مؤثر در درمان و بهبود وضعیت کودکان اوتیسم است. این رژیم شامل مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و تجربیات حسی است که به کودک کمک می‌کند تا سیستم عصبی خود را تنظیم کرده و به سطح مناسبی از انگیختگی برسد. کودکان اوتیسم اغلب با مشکلات حسی مواجه هستند که می‌تواند تأثیرات زیادی بر توانایی‌های اجتماعی، تحصیلی و رفتاری آن‌ها بگذارد. بنابراین، داشتن یک رژیم حسی مناسب به آن‌ها کمک می‌کند تا بهتر با محیط خود ارتباط برقرار کرده و در تعاملات اجتماعی و یادگیری موفق‌تر باشند.
نقش انگیختگی در کودکان اوتیسم
انگیختگی به وضعیت آگاهی و هشیاری ما دلالت دارد. در واقع، این مفهوم به میزان فعالیت سیستم عصبی و واکنش‌های بدن ما به محیط اطراف اشاره دارد. کودکانی که در وضعیت انگیختگی بالا قرار دارند، به سرعت تحریک می‌شوند و ممکن است به طور غیرمنتظره واکنش‌های شدیدی از خود نشان دهند، در حالی که کودکان با وضعیت انگیختگی پایین به سختی توجه یا واکنش نشان می‌دهند. این وضعیت‌ها به ویژه در کودکان اوتیسم شایع است و می‌تواند بر توانایی آن‌ها در پردازش اطلاعات حسی تأثیر بگذارد.
کودکان اوتیسم معمولاً در پردازش اطلاعات حسی با مشکل روبه‌رو هستند. برخی از آن‌ها ممکن است به حس‌های خاصی مانند صدا، نور، یا لمس حساسیت زیادی نشان دهند، در حالی که برخی دیگر ممکن است نسبت به برخی محرک‌ها هیچ واکنشی نشان ندهند. این مشکلات حسی می‌توانند باعث ایجاد استرس، اضطراب و مشکلات رفتاری شوند. به همین دلیل، رژیم حسی به عنوان یک ابزار درمانی برای کمک به این کودکان در تنظیم پاسخ‌های حسی خود و رسیدن به سطح مناسب انگیختگی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بیشتر بخوانید : کاردرمانی کودکان اوتیسم
رژیم حسی و تأثیر آن بر کودکان اوتیسم
رژیم حسی به مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و تجربیات حسی گفته می‌شود که به کودکان کمک می‌کند تا از طریق آن‌ها سطح انگیختگی خود را تنظیم کنند. این رژیم می‌تواند شامل فعالیت‌هایی مانند حرکت، ورزش، لمس، صدا، و حتی تغذیه باشد. هدف از رژیم حسی این است که کودک به‌طور مستمر تحریکات حسی مناسب دریافت کرده و به این ترتیب سیستم عصبی خود را فعال و تنظیم کند.
کودکان اوتیسم که با مشکلات انگیختگی مواجه هستند، می‌توانند از این رژیم به شیوه‌های مختلف بهره‌مند شوند. برای مثال، برخی از کودکان ممکن است نیاز داشته باشند که تحریکات حسی قوی‌تری دریافت کنند تا سیستم عصبی آن‌ها فعال شود، در حالی که برخی دیگر نیاز به تحریکات ملایم‌تری دارند تا از حالت هیجان یا اضطراب خود خارج شوند.
بیشتر بدانید : بهترین دکتر اوتیسم در ایران
انگیختگی پایین و چالش‌های مرتبط با آن
بسیاری از کودکان اوتیسم با مشکلات انگیختگی پایین روبه‌رو هستند. این به این معناست که آن‌ها برای جلب توجه و تمرکز نیاز به تحریکات حسی بیشتری دارند. این کودکان ممکن است کسل، بی‌حوصله یا غرق در دنیای خیالی خود به نظر برسند. مشکلاتی همچون تنفس سطحی، کمبود انرژی و عدم توجه به محیط اطراف می‌تواند نتیجه این وضعیت باشد. به همین دلیل، برای این کودکان نیاز به فعالیت‌هایی است که باعث تحریک سیستم عصبی آن‌ها و بالا بردن سطح انگیختگی شود.
فعالیت‌هایی مانند تاب خوردن، پریدن روی ترامپولین، بازی‌های سریع، یا مصرف مواد خوراکی با طعم‌های قوی می‌تواند به این کودکان کمک کند تا سطح انگیختگی خود را افزایش دهند و به حالت فعال‌تر و هشیارتر برسند. همچنین، استفاده از محیط‌هایی با نور روشن و تهویه مناسب می‌تواند تأثیر مثبت زیادی بر این کودکان داشته باشد.
استراتژی‌های موثر در رژیم حسی برای کودکان اوتیسم
برای طراحی رژیم حسی مناسب برای کودکان اوتیسم، ابتدا باید نیازها و حساسیت‌های هر کودک را شناسایی کرد. هر کودک ممکن است نسبت به انواع مختلف محرک‌های حسی واکنش متفاوتی نشان دهد. برخی از استراتژی‌های رایج در این زمینه عبارتند از:
- حس‌های حرکتی و دهلیزی: یکی از روش‌های مؤثر در تحریک سیستم عصبی کودکان اوتیسم، استفاده از فعالیت‌های حرکتی است. چرخیدن روی صندلی، پرش روی ترامپولین، یا انجام حرکت‌های پروانه‌ای می‌تواند به تحریک سیستم عصبی و افزایش سطح انگیختگی کمک کند. این فعالیت‌ها به ویژه برای کودکانی که به راحتی به حالت کم‌انگیختگی فرو می‌روند، بسیار مفید هستند.
- حس‌های چشایی و بویایی: استفاده از مواد خوراکی با طعم‌های قوی مانند آبنبات‌های ترش، نوشابه‌های گازدار یا میوه‌های ترش می‌تواند به بالا بردن سطح انگیختگی کمک کند. همچنین، رایحه‌های تند مانند نعناع یا انواع ادویه‌ها می‌تواند تأثیر مشابهی داشته باشد.
- حس‌های شنوایی: صداهای بلند و سریع یا موسیقی‌های پرانرژی می‌توانند سیستم عصبی را تحریک کرده و کودک را از حالت انگیختگی پایین خارج کنند. ایجاد محیطی با صداهای شاد و زنده می‌تواند به کودک کمک کند تا توجه خود را بیشتر جلب کند.
- حس‌های لمسی: لمس مواد مختلف مانند گل، خمیر بازی، یا اسباب‌بازی‌های حساس می‌تواند به کودک کمک کند تا سطح انگیختگی خود را افزایش دهد. همچنین، استفاده از ماساژ یا فشار نرم روی بدن کودک می‌تواند به تنظیم سیستم عصبی او کمک کند.
- تنفس عمیق و تمرینات آرام‌سازی: یکی دیگر از روش‌های مؤثر در تنظیم سطح انگیختگی، استفاده از تمرینات تنفسی است. کودکانی که تنفس سطحی دارند، ممکن است نیاز به تمرینات تنفسی طولانی و عمیق داشته باشند تا سیستم عصبی آن‌ها تنظیم شود و اضطراب کمتری تجربه کنند.
نتیجه‌گیری
رژیم حسی به عنوان یک ابزار درمانی برای کودکان اوتیسم نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. این رژیم به کودکان کمک می‌کند تا سیستم عصبی خود را تنظیم کرده و به سطح مناسبی از انگیختگی برسند. با استفاده از فعالیت‌های حسی متنوع و متناسب با نیازهای هر کودک، می‌توان به بهبود وضعیت رفتاری، اجتماعی و تحصیلی آن‌ها کمک کرد. بنابراین، طراحی یک رژیم حسی مناسب برای کودکان اوتیسم می‌تواند به آن‌ها در تعامل با محیط اطراف خود و یادگیری بهتر کمک کند.