روش های درمان اوتیسم

توصیه مهم در مورد عدم ارتباط چشمی در کودکان

اگر هر یک از این رفتارهای زیر را در کودک خود مشاهده می‌کنید، بلافاصله با متخصص چشم / پزشک تماس گرفته و به وی مراجعه کنید.

• عدم وجود ارتباط چشمی تا 3 ماهگی
• ضعف در ثابت شدن چشم بر روی یک جسم یا دنبال کردن آن تا 3 ماهگی
• دقت ناکافی در رسیدن به اشیاء پس از 6 ماهگی

ارتباط چشمی

ارتباط چشمی برای موارد زیر ضروری است:

اجتماعی شدن
ارتباطات
جلب توجه دیگران


فعالیت هایی که ارتباط چشمی را تشویق می‌کند

دنبال کردن با نگاه
کودک شما یاد می‌گیرد که با نگاهش اسباب بازی ها را دنبال کند. مواردی مانند حباب و بادکنک و عروسک های دستکشی یا عروسک های خیمه شب بازی و در کل عروسک هایی که با استفاده از وسیله ای هدایت می‌شوند، ابزارهای مناسبی هستند. کودک شما ممکن است زمانی که شما مشغول باد کردن بادکنک و یا فوت کردن برای ساخت جباب هستید به صورت شما نگاه کند. سعی کنید در چنین زمانی بادکنک را به آرامی باد کنید، بین هر نفس تازه کردن سعی کنید به چشمان فرزندتان نگاه کنید. سعی کنید عروسک و یا شیء مورد علاقه ی فرزندتان را نخست جلوی صورت خود بگیرید و بعد آن را پشت سرتان پنهان کنید تا فرزندتان مجبور شود به صورت شما نگاه کند.

ارتباط چشمی
دقت کنید که آیا فرزندتان به موضوعی که کمی مسخره به نظر بیاید نگاه می‌کنید یا خیر، مثلاً فنجانی را روی سرتان بگذارید، ببینید که آیا فرزندتان به شما نگاه می‌کند. در غیر این صورت راه دیگری بیابید مثلاً برچسب شکلی را که دوست دارد روی دماغتان بچسبانید. هر وقت فرزندتان به صورت شما نگاه کرد برچسب را برداشته و دوباره آن را روی دماغتان بچسبانید.
اسباب بازی های صدادار
به صدا درآوردن چیزی مانند بوق هایی که در جشن تولد یا مهمانی ها از آن استفاده می‌شود می‌تواند باعث شود که فرزندتان به شما توجه کند. اسباب بازی های جهنده و جغجغه، زنگ و یا سوت می‌تواند برای تشویق کودک در نگاه کردن به صورت شما مورد استفاده قرار گرفته شوند. یک اسباب بازی انتخاب کنید و از آن صدا درآورید. صدا را قطع کنید و پیش از آنکه دوباره اسباب بازی را به صدا درآورید چند لحظه مکث کنید و منتظر عکس العمل کودک باقی بمانید.

دالی بازی
دالی را می‌تون از پشت مبل و پرده، دیوار و در و یا هر چیزی که بتوان پشت آن قایم شد شروع کرد. این بازی برای برقراری ارتباط بین والد و کودک سال هاست که توسط والدین استفاده می‌شود.

پرهای رنگی
مسیر دید فرزندتان را در نظر بگیرید و پرهای رنگی را در این مسیر و در محدوده ی دید فرزندتان فوت کنید که به هوا بروند.

بازی های دستی
دست ها و انگشتانتان را تکان دهید. صورتتان را پشت دست هایتان پنهان کنید و بازی دالی را به این شکل اجرا کنید. روی انگشتان دستتان صورت انسان بکشید تا از آن به عنوان عروسک استفاده کنید.‌ آنها را کنار صورتتان بگیرید و تکان دهید تا توجه کودک به صورت شما جلب شود و بعد با استفاده از باز و بسته کردن انگشتان عروسک را پیدا و پنهان کنید. استفاده از عروسک های انگشتی نیز می‌تواند برای کودک جالب باشد. البته هرچه کمتر هزینه کنید بهتر است.

آواز شعر خوانی
بازی هایی مانند تاپ تاپ خمر، بازی با انگشت و قلقلک بازی و بازی های دیگری که در‌ آنها شعر خوانی وجود دارد برای جلب توجه کودک بسیار مفید است. گاهی وسط شعر مکث کنید تا کودک با نگاه کردن به شما بخواهد که ادامه بدهید. گاهی هم کلمه یآخر شعر را نگویید تا انگیزه ای برای کودکتان باشد که شعر را کامل کند.

توپ بازی
وقتی توپ بازی می‌کنید مثلاً بازی ای مانند بگیر و بیانداز، پیش از پرتاب توپ منتظر بمانید تا فرزندتان به صورت شما نگاه کند و یا توپ را پشت سرتان نگه دارید تا فرزندتان به شما نگاه کند. اگر فرزندتان به شما نگاه نمی‌کند، کار خنده دار و یا با مزه ای انجام دهید (مثلاً توپ را روی سرتان بگذارید). در این بازی به جای توپ می‌دانید از چیزهای دیگری مانند عروسک شنی، حلقه ی بازی کشی و یا چیزهای مشابه استفاده کنید.

افزایش توجه
توجه برای موارد زیر مهم است:

ایجاد و تقویت تمرکز
حضور در انجام یک فعالیت
یادگیری
ادراک راحت تر زبان

فعالیت هایی که توجه را تقویت می‌کنند


بادکنک بازی
بادکنک ها را باد کنید و بعد بدون ته‌ آنها را گره بزنید رهایشان کنید. این کار باعث ایجاد صدای جالب توجهی می‌شود. باز این کار را انجام دهید و سعی کنید که بادکنک را دنبال کنید. بادکنک های بادکرده را بپیجانید و از‌ آنها اشکال مختلف بسازید و رویشان صورتک های مختلف بکشید. تعداد بادکنک ها بهتر است یک عدد باشد که باعث پریشانی و اختلال در توجه فرزندتان نشود. می‌توانید درون باکنک آب بریزید و یا با استفاده از روزنامه ی خیس خورده روی بادکنک ماسک بچسبانید و رنگشان کنید. خلاقیت به خرج دهید و کارهای دیگری را که می‌شود با استفاده از بادکنک برای جلب توجه فرزندتان انجام دهید کشف کنید.
توجه: برای رعایت نکات ایمنی هرگز فرزندتان را با یک بادکنک و بدون نظارت تنها نگذارید.
استفاده از پیمانه ها و استوانه های رنگی در اندازه های مختلف .با استفاده از این وسایل که اغلب در رنگ ها و اندازه های مختلف ساخته می‌شوند می‌توان چیزهایی مانند قلعه در اندازه های مختلف ساخت. می‌توان‌ آنها را قل داد تا به یکدیگر برخورد کنند.

تقلید
تقلید برای موارد زیر مهم و به دردخور است:

ایجاد حس همکاری و عامل دو فرد
تقویت دقت در مشاهده
تقویت مهارت های ارتباطی
فعالیت هایی که باعث تقویت توانایی تقلید می‌شوند
بازی طوطی مقلد

سعی کنید کودکتان را تشویق کنید تا از شما تقلید کند. مثلاً دست بزنید و دستتان را تکان دهید، سرتان را تکان دهید و یا نوک دماغتان را لمس کنید. فعالیت های فرزندتان را تقلید کنید. مثلاً او جغجغه و یا لیوان و یا هر چیزی را که تکان می‌دهد تکان دهید.

لگو بازی
شراکت در این بازی را می‌توان با استفاده از تقلید از کودکتان انجام دهید. مثلاً دو لگو بردارید و همانند فرزندتان کاری را که وی انجام می‌دهد انجام دهید، مثلاً‌ آنها را مانند او به هم بزنید و یا مانند او پشت سر هم ردیف کنید. اگر او در تقلید از شما دشواری داشت سعی کنید که به انجام کار کمک کنید مثلاً دستش را یگیرید. سعی کنید در بازی کم کم تغییراتی ایجاد کنید و توجه داشته باشید که آیا کودک از شما تقلید خواهد کرد یا خیر. مثلاً لگوها را یک دور بچرخانید و بعد باز به هم بزنید و یا فعالیت مشابه با آن انجام دهید.

تقلید از صداها و صورت ها
صورت های خنده دار را روی آئینه رسم کنید و سپس کودکتان را تشویق کنید که حالت های‌ آنها را تقلید کند. هر حالت چهره ای که وی ساخت را تقلید کنید. صداهای خنده دار از خود در بیاورید. صداهایی که با استفاده از حروف صدادار ایجاد می‌شوند برای تقلید بسیار ساده و آسان هستند (صداهایی مانند اهاهاها یا هاهاها، هه هه هه هه و ...) انتظار نداشته باشید که فرزندتان از صداهایی که در می‌آورید به درستی تقلید کند. سعی کنید صورت ها و صداهایی را انتخاب کنید که فرزندتان به‌ آنها علاقه مند است. به هر صدایی که فرزندتان در می‌آورد واکنش نشان دهید و از آن تقلید کنید.
کش و یا حلقه های کوچک پلاستیکی
این حلقه ها را دور یک تکه چوب و یا وسیله ی مشابه قرار داده و بچرخانید. جهت های چرخش را تغییر دهید. حلقه را در جایی مانند مچ دست (به عنوان مچ بند) یا پا قرار دهید، و یا وانمود کنید که یک فرمان است و شما دارید ماشینی را هدایت می‌کنید.

رعایت نوبت
رعایت نوبت برای موراد زیر مهم است:
تقویت مهارت های شنیداری
تقویت بیان خود
تقویت تعامل اجتماعی
ادراک قواعد مکالمه و برقراری ارتباط دوجانبه

فعالیت هایی که باعث تقویت مهارت رعایت نوبت می‌شوند در ادامه توضیح داده می‌شود.

درک مفهوم نوبت

اگر فرزند شما نمی‌خواهد اسباب بازی مورد علاقه اش را رها کند به وی اسباب بازی دیگری پیشنهاد کنید و تنها زمانی اسباب بازی را به وی بدهید که به وسیله ی مورد نظر شما را به شما برگرداند. این کار مفهوم گرفتن و دادن را به فرزند شما آموزش می‌دهد. این مفهوم پایه ی رعایت نوبت است.


🔺توپ و عروسک های شنی
🔺روبروی کودک خود بنشینید و سعی کنید عروسک شنی و یا توپ را برای یکدیگر پرتاب کنید.
🔺ماشبن و اسباب بازی کوکی عروسک و یا ماشین کوکی را به سمت یکدیگر بفرستید. برای انجام این کار باید روبروی هم قرار گیرید. می‌توانید ماشین های غیر کوکی را نیز با این کار (البته روی یک میز صاف و یا کف زمین سنگ و یا پارکت شده) به سمت یکدیگر بفرستید.

جعبه سوراخ دار
سعی کنید به نوبت چیزهایی مانن ژتون و یا وسایل مختلف را در درون یک جعبه بیندازید.

توپ و یا قرقره های خالی
به ترتیب و با رعایت نوبت توپ و یا قرقره های خالی را از روی یک سطح شیب دار به پائین قِل دهید.

اسباب بازی های جهنده
سعی کنید با رعایت نوبت دکمه های مربوط به جهیدن عروسک از درون جعبه و یا پرتاب موشک را فشار دهید.
گذاشتن مهره یا حلقه در درون میله
سعی کنید که به نوبت مهره ها یا حلقه را در درون میله قرار دهید. با انجام هر بار بگوئید «یکی تو، یکی من».

ورق زدن کتاب عکس دار بزرگ
به نوبت صفحه ی کتاب را ورق بزنید. پسش از ورق زدن به کودک یادآوری کنید که نوبت کیست.
ساخت برج با استفاده از لگو و یا روی هم گذاشتن مکعب
سعی کنید با روی هم قرار دادن لگوها و یا مکعب ها یک برج بسازید. این کار را با رعایت نوبت انجام دهید و هر بار به کودک بگوئید که حالا نوبت من است یا حالا نوبت توست.

بازی ماهیگیری
به نوبت ماهیگیری کنید. این کار را با استفاده از یک آهنربا که به ته یک تکه سیم گره زده یا چسبانده اید انجام دهید. ماهی ها می‌توانند گیره های کاغذی فلزی باشند و سپس هر فرد ماهی گرفته شده را در جعبه ی خود بیندازد.

عروسک های دستکشی
سعی کنید به عروسکی بازیگوش یاد دهید که برای انجام خواسته هایش از «خواهش می‌کنم» استفاده کنید و پس از انجام هر کاری برایش بگوئید «ممنونم» یا «متشکرم». از کودک بخواهید بعد از شما کلمات را تکرار کند تا عروسک بازیگوش بتواند بهتر یاد بگیرد.

تفنگ حباب ساز
برای ساخت حباب به ترتیب و با رعایت نوبت از تفنگ استفاده کنید.
توجه کنید: استفاده از یک علامت و یا نوشته برای یادآوری رعایت نوبت و اینکه نوبت کیست می‌تواند بسیار مفید باشد.

گوش دادن
گوش دادن برای موارد زیر دارای اهمیتی ویژه است:

افزایش سطح آگاهی از کلیه ی صداهای موجود در محیط
افزایش توان تمرکز بر روی یک صدای خاص
افزایش آگاهی از صدا، گفتار و کلمات دیگران
ادراک قواعد مکالمه
فعالیت هایی که گوش دادن را تقویت می‌کند

به صدا درآوردن اشیا مانند: قاشق های چوبی، در قابلمه و قاشق های فلزی، دبه های پلاستیکی، جعبه ی خالی بیسکویت، طبل اسباب بازی و یا دایره ی زنگی. مقداری شیرینی ریز رنگی روی در جعبه ی خالی بیسکویت بپاشید و سپس روی در جعبه ضربه بزنید. شرینی های ریز شروع به بالا و پائین پریدن می‌کنند و باعث جلب توجه فرزندتان می‌شوند. می‌توانید کارهای مشابهی با اشیای ریزی مانند دکمه و تکه های دستمال کاغذی انجام دهید.
چیزهایی که در‌ آنها می‌دمند.سوت/ ساز دهنی/ فلوت/ شیپور و ترومپت اسباب بازی.

چیزهایی که می‌توان تکان داد
اشیا و وسایل مختلفی را می‌توانیم به کار یگیریم. به عنوان مثال: از شیشه ی خالی مربا و قوطی حلبی خالی که در آن چای و قهوه می‌ریزند، برای ایجاد صدا می‌توان استفاده کرد. این کار دو سودمندی دارد: نخست باعث می‌شود که چیزی لمس شود و آنگاه صدایی شنیده شود. در صورتی که در جعبه و یا قوطی خالی شده به راحتی باز نشود و یا در به آن چسبیده باشد، می‌توان با استفاده از یک چاقو و یا شیئی تیز برشی ایجاد کرد و مواد ریزی مانند برنج خشک و یا ماش را در درون آن ریخت و تکان داد تا صداهای مختلف ایجاد شود. ظروف در دار مختلف (در پیچی و یا در ثابت، صداهای مختلفی ایجاد می‌کنند). اگر ظروف مورد استفاده ی شما پلاستیک شفاف باشند فرزند شما می‌تواند در زمان تکان دادن ظرف حرکت اشیا را نیز ببیند. همیشه به یاد داشته باشید که در زمان عدم حضور خود و یا فرد دیگر، اشیای کوچک را از دسترس فرزندتان دور نگه دارید. عدم دقت در این مورد ممکن است باعث بروز حادثه شود.


استفاده از اسباب بازی های صدادار (موسیقی دار)
اسباب بازی صداداری مانند جعبه ی موزیک را کوک کرده و همراه با فرزندتان به صدای آن گوش دهید. اگر این اسباب بازی علاوه بر صدا حرکت نیز دارد (مثلاً عروسکی می‌چرخد) نخست از صدا شروع کنید توجه فرزندتان را به صدا جلب کنید، پس از آن عروسک را نیز اضافه کرده و عامل بصری را به صدا اضافه کنید. عروسک و یا اسباب بازی صدادار را در گوشه ای پنهان کنید (جایی مانند پشت پرده و یا زیر میز) و با به صدا در آوردن آن از کودک بخواهید که آن را بیابد. برای تنظیم صدا و ایجاد صداهای بلندتر و کوتاه تر می‌توان از ضبط صوت و ابزار موسیقی استفاده کرد. برای استفاده از صداهای ساده تر می‌توانید از صدای ساعت های زنگ دار استفاده کنید. با افزایش توانمندی شنیداری فرزندتان می‌توانید اسباب بازی های صدادار را در جاهای مختلفی پنهان کنید.

صدای وسایل نقلیه
با برداشتن وسایل نقلیه اسباب باز می‌توانید صداهای‌ آنها را ایجاد کنید؛ بیب بیب (برای ماشین)، تق تق (برای صدای قطار) و صداهای مختلفی که می‌توانید برای کشتی و هواپیما و آمبولانس از خود درآورد. اسباب بازی مناسب مناسبی انتخاب کنید و صدای آن را درآورید (مثلاً برای هواپیما از صدای ویژژژ استفاده کنید). سعی کنید که صدا را در یک جمله مورد استفاده قرار دهید مثلاً بگویید «هواپیما داره پرواز می‌کنه ویژژژژژژژ».

صدای حیوانات
میو میو، واق واق، جیک جیک، بع بع، قوقولی قوقو، ماما و کواک کواک صداهای حیوانات هستند. هر حیوانی را می‌توانید انتخاب کنید که صدای آن را در بیاورید. سعی کنید صدای حیوانی را در بیاورید که فکر می‌کنید فرزندتان دوست دارد و تکرارش برایش راحت تر است. به طور متناوب در ضمن بازی با عروسک آن حیوان، صدایش را تقلید کنید. یادتان باشد که علاوه بر تکرار صدا به تنهایی آن صدا را در جمله نیز به کار ببرید مثلاً «گربه می‌گه میومیو». اگر در فرهنگ شما این صداها متفاوت هستند، سعی کنید از آنچه که برای کودک آشناتر است و در جامعه بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد تقلید کنید. مثلاً ممکن است در فرهنگی صدای سگ واق واق باشد و در فرهنگی دیگر هاپ هاپ.

بازی بایست و حرکت کن
صدایی مانند «ایسسسسست» (با کشیدن صدای س) را در نظر بگیرید. ماشین اسباب بازی فرزندتان را روی سطحی مانند میز قرار دهید و آن را با صدای ماشین به حرکت درآورید مثلاً بیب بیب بعد از چند لحظه با صدای «ایس- س- س- ت» کشیده خود ماشین را نگه دارید. دوباره ماشین را راه اندازی کرده و همان صدای بیب را از خود در بیاورید تا باز ماشین بایستد.
گوش به فرمان دستور «برو» باش

به فرزندتان چیزی مانند قرقره ی نخ خالی شده بدهید. نشان دهید که چگونه با فرمان «برو» آن را در درون جعبه ای خالی بیندازد. هر بار با صدای «برو» یک قرقره ی خالی را در درون جعبه بیندازید. اول اجازه دهید که فرزندتان صدای بلند شما را بشنود و صورتتان را نیز ببیند. وقتی بازی را درک کرده و با آن همراه شد با صدای ملایم تر و آرام تری فرمان دهید. بعد دهانتان را بپوشانید و دستور دهید یا در جایی قرار گیرید که فرزندتان شما را نبیند و دستور را صادر کنید. این کار باعث می‌شود که فرزندتان به جای دیدن بیشتر از شنیدن استفاده کند.
یک، دو، سه، برو!
کودکتان ممکن است با استفاده از این بازی اندکی گوش فرا دهد و منتظر دستور شما بماند. برای آغاز این بازی می‌توانید از موارد مختلفی استفاده کنید مثلاً با ماشین به یک برج ساخته شده از چند مکعب ضربه بزنید تا فرو ریزد اما پیش از انجام کار بگوئید یک، دو، سه، برو. می‌توان این بازی را برای قل دادن قرقره ی نخ خالی شده از روی یک سراشیبی یا ماشین اسباب بازی و یا شروع یک مسابقه (مثلاً دویدن به دنبال هم و گرفتن هم) استفاده کرد.
✔️✔️حاضر، آماده، شروع!

با استفاده از این بازی می‌توان حرکاتی یک باره و جالب انجام داد. مثلاً از روی یک مانع کوچک (یک لگو یا ماشین اسباب بازی پرید) و یا وانمود کرد که از روی یک نقطه به نقطه ی دیگر می‌پرید (مثلاً توی یک حلقه که روی زمین گذاشته اید).

طی روز هر کودکی بر اثر عوامل مختلف محیطی (مانند گرما و سرما و نور و سر و صدا) و زیستی (مانند گرسنگی و تشنگی) در وضعیت های مختلف برانگیختگی حسی قرار می‌گیرد.


کودک تحت شرایط پائین برانگیختگی

رفتارهای کودک در این وضعیت متفاوت است. کودک در چنین وضعیتی ممکن است در ضمن انجام فعالیت های طولانی مدت مانند گوش دادن و نگاه کردن و یا بازی دچار «سستی و یا بی حالی » شود. ممکن است علائمی مانند خمیازه کشیدن های ممتد، نگاه خسته و یا خوابیدن روی زمین از خود نشان دهد. اغلب ولو می‌شود و نگاهش به نقطه ای خیره می‌ماند. این کودکان اغلب ممکن است در جست و جوی کسب محرک ها و یا انجام رفتارهایی باشند که آنان را به سطح هوشیاری و یا برانگیختگی برساند.
برای این کودکان انجام فعالیت هایی که سطح هوشیاری شان را افزایش می‌دهد و موجب تحریک سیستم تعادل یا وستیبولار در آنان می‌شود، توصیه شده است. انجام این فعالیت ها کودک را به سطح بهینه ی برانگیختگی به منظور تعامل مناسب با محیط به مدتی نزدیک به یک ساعت بر می‌گرداند.به نظر می‌رسد که تعدادی از رفتارهای تکراری در افراد دارای اتیسم برای رساندن‌ آنها به سطح بهینه ی برانگیختگی انجام می‌شود. این افراد در جست و جوی محرک های مورد نیاز خود در محیط اغلب اقدام به انجام کارهایی مانند دویدن بی هدف، جیغ و داد کشیدن، انجام حرکت های تکراری، به دهان بردن اشیا و دستمالی کردن و یا پرتاب کردن اشیا می‌کنند. به نظر می‌رسد که این افراد در برابر محرک های محیطی به طور طبیعی دارای حساسیت کمتری هستند و برای حس کردن محرک ها و یا نشان دادن واکنش نیازمند محرک های بزرگ تر و شدیدتری هستند. برای این افراد محرک های مناسب و فعالیت های برنامه ریزی شده و مشخصی پیشنهاد می‌شود. اغلب این کودکان بهتر است بر روی صندلی های مخصوص و یا توپ های ژیمناستیک بنشینند تا حتی در زمان نشستن نیز محرک های مورد نیاز خود را دریافت کنند و برای دریافت این محرک ها نیازمند انجام فعالیت هایی مانند دویدن و جیغ کشیدن نباشند.


ارزیابی سطح توجه کودکان اتیسم

ارزیابی سطح ادراک در کودکان اتیسم

تهیه وتنظیم
کاردرمانگر محمد مهدی خاتمی