توانبخشی کودکان اوتیسم
مراحل اجرای برنامه ESDM- دِنوِر
پیش از شروع درمان، هر کودک با استفاده از چک لیست ESDM آموزشی مورد ارزیابی قرار میگیرد. سپس سرگروه تیم برای هر بخش چک لیست، 2 تا 3 هدف آموزشی کوتاه مدّت معیّن میکند. طرّاحی این اهداف بگونه ای ست که ظرف 12 هفته انجام گرفته، و مهارتهایی که کودک باید در این دوره آموزش ببیند مشخّص میکنند. هدف آموزش در طول این 12 هفته متناسب با اطّلاعات بدست آمده در جلسات تصحیح میشود، و با ارزیابی چک لیست آموزشی جدید در اهداف تجدیدنظر میشود. سپس اهداف جدیدی طرّاحی شده یا اهداف قدیمی بازبینی و اصلاح می‌شوند.
تحلیل تکلیف و مراحل آموزش
زمانی که اهداف طرّاحی می‌شوند، هر هدف بر اساس تحلیل تکلیف رشدی به زنجیرهای از مراحل تجزیه میشود. این مراحل اهداف آموزشی بینابینی شمرده شده که منجر به تسلّط کامل بر هدف کلّی می‌شوند. بعبارتی، راهنمای رسیدن به هدفی هستند که در هر جلسه آموزش داده میشود. تمرکز جلسات بر آموزش مرحله فراگیری هدف است، یعنی مرحله ای که کودک فعلاً باید یاد بگیرد، و خود را آمادة اجرای کار در مرحلة نگهداری کند، این مرحله بلافاصله پس از تسلّط کودک در مرحله آموزش می‌آید. در طول جلسات، مداخله گر در فواصل زمانی منظّم (مثلاً هر 15 دقیقه یکبار) کار را متوقّف میکند تا عملکرد کودک را در برگة داده های روزانه ثبت کند
اهداف 12 هفته، تحلیل تکالیف آموزشی، و عملکرد انفرادی هر کودک در این برگه با هم در ارتباط هستند. بنابراین میتوان از روی این برگه دریافت که چه چیزی به کودک آموزش داده شده و کودک در حال یادگیری چیست.
دفترچه درمانی
برنامه های آموزشی کودک در یک دفترچة درمانی که از بخش های ذیل تشکیل شده است تنظیم می‌شوند: اهداف، تحلیل تکلیف، برگة داده های روزانه، و همینطور سایر اطّلاعات مهمّ و مرتبط. بعنوان مثال، شاید در این دفترچه جدولی زمانی تنظیم شده باشد تا بتوان ساعات درمان را براحتی پیگیری کرد
ارائه مداخلات
تیم چندرشته ای ESDM برای ارائة مداخله به کودکان و خانواده ها از یک مدلاستفاده میکند. بدین معنی که در مدل ESDM تنها یک برنامة درمانی هست که اهداف تمامی رشته ها (یعنی اهداف آموزشی و تحلیل تکالیف رشدی آنها) در آن دیده شده و تمرکز برنامه بر کلیة کارکردهای کودک سالم است. برنامة درمانی کودک توسّط والدین در منزل، در جلسات (یک به یک) آسیب-شناسی گفتاری- زبانی یا کاردرمانگر، ارائة فشرده در منزل، یا بشکل گروهی در کودکستان (پیش-دبستانی) ارائه میشود. یک فرد متخصّص در این زمینه (سرگروه تیم) بر کلّ برنامة درمانی نظارت دارد، و بر طرّاحی اهداف درمانی و سیستم جمع آوری داده ها، راهنمایی در نحوة اجرای درمان، برّرسی داده های پیشرفت درمان، و تصمیم گیری دربارة اعمال تغییرات در برنامه.
رشد کودک رشدی همه جانبه است
مداخله ای که در یک زمینه صورت میگیرد حتماً بر زمینه های دیگر هم تأثیرگذار است. هر فعالیّتی که کودک یاد میگیرد بر سایر ابعاد رشد و نمو او تأثیر میگذارد. مثلاً در حین یک فعالیّت حرکتی، ارتباطی بین بزرگترها و کودکان شکل میگیرد. در یک فعالیّت شناختی، سیستم حرکات ریز و ظریف کودک از نظر روش های خاصّ کار با مواد به چالش کشیده میشود.
این مدل، مدلی اقتصادی است
والدین یا هر یک از کارکنان تیم درمان می‌توانند کلّ برنامة مداخلة کودک را اجرا کنند، بدین ترتیب دیگر نیازی نیست که هر هفته یک تراپیست با هزینه های بالا برای درمان کودک داشته باشیم، تراپیست هایی که در عمل اهداف و نوع درمانشان با هم فرقی ندارد.
علّت اصلی بسیاری از علائم ناهنجاری های شبکه های عصبی است، همان ناهنجاری هایی که باعث الگوهای حرکتی و راه رفتن غیرعادی، بیش فعّالی حسّی، و اشکال در تولید صداهای ارادی می‌شوند. بنابراین، مداخلاتی نظیر ESDM که در صدد تحریک الگوهای رشدی بهنجارتر در رشد هستند باید با درک و شناخت کاملی از ساختارهای عصبی پیش زمینه، مبانی عصبی- روانی، و رشدی مهارت های مختلفی که قرار است هدف مداخلة درمانی قرار بگیرند طرّاحی شوند. با این توضیحات، ارائة مداخله ای همه جانبه به کودکان مبتلا به مستلزم برخورداری از تخصّص و تجربة کافی از مراحل آغازین رشد و نمو کودکان در حوزه هایی است که تحت تأثیر این بیماری قرار گرفته اند و دستیابی به این مهم یک تیم چند رشته ای را می‌طلبد.
ارزیابی با استفاده ازچک لیستESDM
چک لیست ESDM(چک لیستESDM►دانلود کنید)، یک ابزار است که زنجیره ای از مهارت های رشدی را در زمینههای مختلف رشدی در اختیار ما میگذارد: ارتباط دریافتی، ارتباط بیانی، مهارت-های اجتماعی، مهارتهای بازی، مهارتهای شناختی، مهارت های حرکتی کوچک و ظریف، مهارتهای حرکتی درشت، و مهارتهای رفتار انطباقی. در این چک لیست مهارتها در 4 سطح تنظیم شدهاند که تقریباً منطبق بر دورههای رشدی در سنین 18- 12 ماهگی، 24- 18 ماهگی، 36- 24 ماهگی، و 48- 36 ماهگی هستند. با همة اینها، این فهرست اختصاصاً برای کودکان اوتیسمی طرّاحی شده بود و رشدی بود از مشخّصات رشد تیپیک آنها. در فهرست آموزشی این کودکان مهارت های حرکتی- دیداری نسبتاً پیشرفته تر و مهارت های ارتباطی- اجتماعی سطح پایین تری نسبت به کودکان عادی ای که در سنّ رشدی مشابهی هستند استفاده شده است. بنابراین اگر کسی از استاندارد رشد کودکان معمولی بعنوان مرجع مقایسه استفاده کند، در هر سطح، آیتمهای ارتباطی و اجتماعی از نظر پیشرفتگی در مرتبة پایین تری از آیتم های حرکات ظریف و درشت قرار دارند. مهارت های مندرج در هر زمینه از روی برّرسی منابع مربوط به رشد و نمو کودکان عادی و سالم بدست آمده اند. قرار دادن این آیتم ها در یک سطح خاصّ، هم گویای تحقیق و پژوهش پیرامون فرآیند رشد و نمو کودکان عادی و هم بیانگر تجربة بالینی چندین تیم تخصّصی میان رشته ای ESDM است که در طیّ 25 سال گذشته روی صدها نوزاد و کودک دارای اتیسم مشغول کار بوده اند.
مترجمین
دکتر مهدی علیزاده-دکتری علوم اعصاب شناختی
کاردرمانگر-محمد مهدی خاتمی