نوروتراپی یا درمان عصبی یکی از روش های موثر در توانبخشی شناختی و رفتاری است که در سال های اخیر مورد توجه متخصصان روانشناسی و علوم اعصاب قرار گرفته است. این روش با کمک فناوری های پیشرفته، به تنظیم فعالیت های مغزی کمک کرده و عملکرد ذهنی و رفتاری فرد را بهبود می‌بخشد. نوروتراپی به خصوص در درمان اختلالات عصبی روانی در کودکان، نقش مهمی ایفا می‌کند.
نوروتراپی چیست؟
نوروتراپی به مجموعه ای از روش های درمانی گفته می‌شود که با هدف تنظیم فعالیت های غیرطبیعی مغز و بازآموزی امواج مغزی انجام می‌گیرد. یکی از رایج ترین شکل های نوروتراپی، نوروفیدبک است که در آن فرد از طریق بازخورد تصویری یا صوتی، یاد می‌گیرد که چگونه امواج مغزی خود را در وضعیت مطلوب نگه دارد. در نوروتراپی، فعالیت های الکتریکی مغز با استفاده از دستگاه EEG ثبت شده و سپس به فرد نمایش داده می‌شود. در طول زمان، مغز با دریافت این بازخوردها یاد می‌گیرد تا الگوهای سالم تری از فعالیت عصبی تولید کند.
بیشتر بدانید : رژیم حسی در کودکان اوتیسم چگونه است ؟
اهداف اصلی نوروتراپی
هدف اصلی نوروتراپی، تنظیم خودکار فعالیت های مغزی برای بهبود عملکرد شناختی، عاطفی و رفتاری افراد است. این روش عمدتا غیرتهاجمی، بدون درد و بدون نیاز به دارو انجام می‌شود. در ادامه برخی از اهداف این روش درمانی بیان شده است.
- بهبود تنظیم فعالیت‌های الکتریکی مغز: یکی از اصلی ترین اهداف نوروتراپی، ایجاد تعادل در الگوهای امواج مغزی است. برخی از اختلالات روان شناختی و عصبی ناشی از فعالیت های نامنظم در نواحی خاصی از مغز هستند. نوروفیدبک با ارائه بازخوردهای دیداری یا شنیداری به فرد، کمک می‌کند مغز به صورت تدریجی الگوی بهینه تری از فعالیت را جایگزین الگوهای ناسالم کند.
- درمان اختلالات عصبی روانی: نوروتراپی به عنوان یک روش درمانی حمایتی یا جایگزین برای برخی اختلالات کاربرد دارد.
- بهبود عملکرد شناختی : علاوه بر درمان، یکی از اهداف مهم این روش، ارتقاء عملکرد ذهنی در افراد سالم نیز هست. برخی افراد برای افزایش تمرکز، تقویت حافظه، سرعت پردازش اطلاعات یا بهبود عملکرد تحصیلی یا شغلی از نوروتراپی استفاده می‌کنند.
- کاهش وابستگی به داروهای روان پزشکی: در بسیاری از موارد، نوروتراپی جایگزین یا مکمل مناسبی برای داروهای روان پزشکی است، به‌ویژه در مواردی که عوارض دارو زیاد است یا بیمار تمایل به مصرف طولانی مدت دارو ندارد. تنظیم امواج مغزی منجر به کاهش علائم بدون وابستگی دارویی می‌شود.
- افزایش خودآگاهی عصبی روانی : نوروتراپی افراد را در فرآیندی قرار می‌دهد که به شناخت بیشتر فعالیت مغز خود می‌پردازند. با دریافت بازخورد، فرد یاد می‌گیرد که چگونه با استفاده از تمرکز، تنفس، آرام سازی یا تغییر افکار، بر فعالیت مغزی خود تاثیر بگذارد.
- پیشگیری از مشکلات عصبی روانی در بلند مدت: در برخی موارد، نوروتراپی به عنوان یک ابزار پیشگیرانه برای افرادی که در معرض استرس مزمن، فشارهای ذهنی شدید یا زمینه های خانوادگی اختلالات روانی قرار دارند، استفاده می‌شود تا از بروز مشکلات جدی تر در آینده جلوگیری شود.
نوروتراپی برای چه کودکانی مناسب است؟
نوروتراپی یکی از گزینه های مؤثر برای کودکانی است که دچار مشکلات شناختی، رفتاری یا عصبی هستند. موارد زیر از جمله گروه‌هایی هستند که از این روش بهره‌مند می‌شوند.
- کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) : یکی از شناخته شده‌ترین کاربردهای نوروتراپی، کمک به کاردرمانی در کودکان بیش فعال یا کم توجه است. این درمان باعث بهبود تمرکز، کاهش بی قراری و کنترل تکانش گری می‌شود.
- کودکان دارای اضطراب یا اختلال وسواس فکری عملی (OCD) : نوروتراپی با تنظیم فعالیت بخش هایی از مغز که مسئول اضطراب و افکار مزاحم هستند، به آرامش بیشتر کودک کمک می‌کند.
- کودکان با اختلال یادگیری : با بهبود فعالیت مغزی در نواحی مرتبط با پردازش زبان و حافظه کاری، نوروتراپی مهارت های تحصیلی کودکان را بهبود می‌بخشد.
- کودکان مبتلا به اوتیسم یا اختلالات طیف اوتیسم (ASD) : در برخی موارد، نوروتراپی به کودکان اوتیستیک کمک می‌کند تا توانایی های اجتماعی و ارتباطی خود را تقویت کنند.
- کودکان با اختلال خواب یا کابوس‌های شبانه: با بازآموزی مغز برای ورود به الگوی صحیح خواب، نوروتراپی به بهبود کیفیت خواب کمک می‌کند.
انواع روش‌های نوروتراپی
نوروتراپی دارای روش های مختلفی است که هر یک دارای مزایا و ویژگی های خاص خود هستند.
نوروفیدبک
رایج ترین نوع نوروتراپی که شامل ثبت و بازخورد مستقیم از امواج مغزی است. این روش به کمک بازی‌ها یا ویدئوها انجام می‌شود که در صورت عملکرد مناسب مغز، ادامه پیدا می‌کنند.
بیوفیدبک
در این روش علاوه بر امواج مغزی، پارامترهایی مانند ضربان قلب، دمای بدن یا تنفس نیز بررسی و تنظیم می‌شود.
تحریک مغناطیسی مغز
گرچه بیشتر در بزرگسالان استفاده می‌شود، اما گاهی برای نوجوانان نیز کاربرد دارد. این روش با پالس های مغناطیسی نواحی خاصی از مغز را تحریک می‌کند.
همودینامیک مغز
نوعی از نوروفیدبک که تمرکزش روی جریان خون در نواحی خاصی از مغز است. کاربرد آن بیشتر در تمرکز و عملکرد شناختی است.
عوارض نوروتراپی چیست؟
به طور کلی نوروتراپی روشی ایمن و غیرتهاجمی محسوب می‌شود، اما در برخی موارد، عوارض خفیف و موقتی ایجاد می‌شود. این عوارض پس از چند جلسه اول کاهش می‌یابند و با تنظیم شدت و مدت جلسات، کنترل می‌شوند.
- سردرد یا خستگی پس از جلسه
- اختلال خواب موقتی
- حساسیت به نور یا صدا در برخی افراد
- احساس گیجی یا بی‌قراری پس از تمرینات شدید
چند جلسه نوروتراپی برای اثربخشی نیاز است؟
تعداد جلسات مورد نیاز بستگی به نوع مشکل، شدت آن و پاسخ کودک به درمان دارد، اما به طور میانگین بین 20 تا 40 جلسه برای رسیدن به نتایج پایدار نیاز است و هر جلسه معمولا 30 تا 45 دقیقه طول می‌کشد. تعداد دفعات معمول هفته ای 2 تا 3 جلسه است. برخی کودکان پاسخ اولیه را بعد از 5 تا 10 جلسه نشان می‌دهند، اما پایداری نتایج نیازمند ادامه جلسات است.
نتیجه‌گیری
نوروتراپی، به ویژه در قالب نوروفیدبک، به عنوان یکی از موثرترین و کم‌عارضه ترین روش های درمانی برای کودکان با مشکلات شناختی و رفتاری شناخته می‌شود. با کمک این روش می‌توان فعالیت مغزی را به تعادل رساند، توانایی های ذهنی را افزایش داد و زندگی کودک را بهبود بخشید. البته لازم است که این درمان تحت نظر متخصص آموزش دیده انجام شود و به صورت منظم و پیوسته پیگیری گردد.