ارزیابی مهارتهای حرکتی درشت

منظور از مهارتهای حرکتی درشت چیست؟
مهارتهای حرکتی یا بدنی درشت به مهارتهایی گفته میشود که مستلزم حرکت کلّ بدن و فعالیّت عضلات بزرگ (عضلات نگه دارندة اصلی) بدن جهت انجام فعالیّت های روزمرّه است، فعالیّت هایی نظیر ایستادن، راه رفتن، دویدن، و صاف نشستن. بعلاوه، مهارت های هماهنگی چشم و دست همانند مهارتهای کار با توپ (پرتاب کردن، گرفتن، شوت زدن) نیز در این گروه قرار می‌گیرند.

دلیل اهمیّت مهارت های حرکتی درشت چیست؟
مهارت های حرکتی درشت بواسطة آنکه کودکان را برای انجام فعالیّت های روزمرّه راه رفتن، دویدن، پريدن، مهارتهای زمین بازی (مثل بالا رفتن)، و مهارت های ورزشی (مثل گرفتن، پرتاب کردن، و زدن توپ با چوگان)- آماده می‌کنند، مهم تلقّی می‌شوند. این مهارت ها برای مراقبت از خود در زندگی روزانه جهت انجام فعالیّت هایی چون لباس پوشیدن (که باید بدون بر هم خوردن تعادل بتوانید روی یک پا بایستید) بسیار مهم هستند.
از طرفی، توانایی های حرکتی بزرگ روی سایر فعالیّت های زندگی روزانه نیز تأثیرگذار است. مثلاً اینکه کودک بتواند پاسچر راست و صافی (نگه داشتن بالاتنه) در سر میز داشته باشد بر توانایی او جهت مشارکت در مهارت های حرکتی ظریف (نوشتن، نقّاشی کردن، بریدن) و صاف نشستن برای توجّه به آموزش های کلاسی تأثیر خواهد گذاشت، که این امر نیز بنوبة خود بر یادگیری درسی آنها تأثیرگذار است. مهارت های حرکتی بزرگ باعث استقامت شما برای حضور در یک روز کامل مدرسه می‌شود (صاف نشستن روی نیمکت، رفتن از کلاسی به کلاس دیگر، حمل کیف سنگین مدرسه).

واحدهای سازنده توسعه مهارت های حرکتی درشت کدامند؟
•    قدرت عضلانی: توانایی زور زدن در جهت خلاف شیب مقاومت.
•  استقامت عضلانی: توانایی یک عضله یا گروهی از عضلات برای وارد کردن نیرو در جهت خلاف شیب مقاومت.
•    برنامه ریزی حرکتی (عضلانی): توانایی به حرکت در آوردن بدن با توالی و زمانبندی مناسب جهت انجام حرکات بدنی همراه با کنترل ظریف.
•  یادگیری بدنی: تغییر در رفتار حرکتی (عضلانی) در نتیجة تمرين يا تجربة قبلی.
•  کنترل پاسچر: توانایی ثابت نگه داشتن تنه و گردن بمنظور هماهنگی بقیة اندام¬ها.
•  پردازش حسّی: ثبت دقیق، تفسیر، و پاسخ به محرّک حسّی موجود در محیط و بدن خود.
•  آگاهی بدنی: شناخت اجزاء بدن و درک حرکت و جابجایی بدن در فضا نسبت به دیگر اشیاء و اندام¬ها.
•    تعادل: توانایی حفظ وضعیّت کنونی بدن، خواه ایستا، پویا (در حال حرکت)، یا چرخشی.
•  هماهنگی: توانایی یکپارچه سازی چند حرکت بصورت حرکتی کارآ و مؤثّر.
•    خطّ میدلاین: توانایی قطع خطّ فرضی از بینی به لگن کودک، که بدن را به دو نیمة چپ و راست تقسیم می‌کند.
•  انتقال احساس: اطّلاعاتی است که مغز از عضلات و مفاصل دریافت کرده و با این اطّلاعات ما را از وضعیّت و حرکات بدنی مان آگاه می‌کند.
•    کشیدگی یا تونوس عضلانی: به تانسیون عضلانی یک ماهیچه در حالت استرحت گفته می‌شود، بعبارتی انقباض جزئی مداوم و بدون صرف نیروی عضلات را تونوس می‌نامند.

چه زمانی می‌توانید بگویید کودکم در مهارت های حرکتی درشت مشکل دارد و باید به کاردرمانی کودکان مراجعه کنم؟
چنانچه کودک در مهارت های حرکتی درشت مشکل داشته باشد:
•    دیرتر به نقاط عطف رشدی (نشستن، چهار دست و پا رفتن، راه رفتن، دویدن و پریدن) می‌رسند.
•    سخت حرکت کرده و حرکات بدنی خشک و غیر قابل انعطافی داشته یا بعبارتی حرکات آنها ناشیانه و ناهنجار بنظر می‌آیند.
•    خیلی کم در فعالیّت های فیزیکی شرکت می‌کنند (استقامت کمی دارند).
•    در هنگام نشستن روی تشک یا بالای میز نمی‌توانند پاسچر راست و صافی داشته باشند.
•    قادر به انجام مهارت هایی که در همسالانشان دیده می‌شود (گرفتن، شوت زدن، لی لی و پریدن) نیستند.
•    در ورزش کردن، نسبت به همسالان خود مهارت های کمتری دارند.
•    در اجرای یک تکلیف بدنی (مثل میدان موانع)، قادر به پیروی از دستورالعمل های چند مرحله ای نیستند.
•    در یک فرآیند، قادر به برنامه ریزی و ترتیب بندی درست وقایع یا مراحل نمی‌باشند (مثل گام برداشتن به جلو قبل از پرتاب کردن).
•    نمی توانند حرکات را بشکل ایمن و به دور از خطر انجام دهند (مثل بالا رفتن).
•    نسبت به همسالان خود، برای تمام کردن تکلیف باید بیشتر تلاش کنند.
•    در فعالیّت های بدنی زود به زود خسته می‌شوند.
•    اگر مهارت هایی که قبلاً آنها را خوب یاد گرفته اند دایماً تمرین نکنند آنها را فراموش می‌کنند.
•    قادر به تعمیم یا انتقال مهارت (استفاده از یک مهارت به روشی دیگر یا در محیطی دیگر) نمی‌باشند (مثلاً، می‌توانند خیلی راحت بجای پرتاب کردن یک توپ بزرگ/ سنگین، یک توپ کوچ و سبک را برای این کار انتخاب کنند).
مشکلات دیگر کودکان دچار مشکل در انجام مهارت¬های حرکتی بزرگ کدامند؟
اگر کودکی در انجام مهارت های حرکتی بزرگ مشکل داشته باشد، احتمالاً دچار مشکلات ذیل نیز خواهد بود:
•    بازده مطلوب در مهارت های طرّاحی و کار با مداد.
•    نوشتن و نقاشی کردن برای مدّت زمان طولانی.
•    فعالیّت های زندگی روزمرّه (لباس پوشیدن بدون کمک گرفتن از دیگران، در دست گرفتن و استفاده از کارد و چنگال برای غذا خوردن).
•    حفظ حالت بدن (پاسچر) در هنگام نشستن بر روی زمین یا سر میز.
•    سطوح پایین انرژی.
•    ظاهر خسته و بی حوصله، و دیرتر پاسخ دادن به محرّک¬های پیرامونی.
•    پردازش های حسّی (پاسخدهی بجا و مناسب به محیط).
•    جویدن و قورت دادن غذا.
•    دریبل زدن بدشکل.
•    تلفّظ بد صداها.
•    مشکل در بازی با اسباب بازی های کوچک و استفاده از وسایل آشپزخانه (کار و قاشق و چنگال).

برای بهبود مهارت های حرکتی درشت کاردرمانی در کودکان چه برنامه ای برای مداخله دارد؟
•  افزایش توجّه به تکلیف و بالا بردن ضریب هوشیاری جهت آمادگی به پاسخگویی سریع در هنگام از دست دادن تعادل و پاسخ به تغییرات محیط پیرامونی.
•    افزایش قدرت میان تنه: تقویت میان تنه (یا بعبارتی عضلات مرکزی بزرگ) جهت بالا بردن ثبات و پایداری بدنی.
•    ساده کردن یکسری از مهارت های بدنی خاص و آموزش آنها بصورت اجزاء یک یا دو مرحله ای. سپس رفته رفته این اجزاء را بهم اضافه کنید تا بتوان آن مهارت را بصورت یکجا و کامل اجرا کرد (مثلاً برای آموزش مهارت جست زدن، ابتدا گام برداشتن و سپس جهیدن را آموزش دهید).
•  افزایش تدریجی مدّت زمان و شدّت اجرای فعالیّت با هدف بالا بردن استقامت.
•  بهبود پردازشگری حسّی جهت اطمینان از توجّه و تحریک مناسب برای انجام وظایف و تکالیف، و همچنین اطمینان از اینکه بدن در حال دریافت و تفسیر پیام های درستی از عضلات در رابطه با موقعیّت قرارگیری، رابطة آنها نسبت به هم، سرعت حرکت و جابجایی آنها، و نیرویی که اعمال می‌کنند است.
•  رویکرد چند حسّی (با استفاده از 7 حس) برای یادگیری مهارت های جدید تضمین می‌کند که کودک بهترین فرصت را برای یادگیری استراتژی های مناسب جهت پاسخگویی به تقاضا یا چالش فیزیکی خواهد داشت.
•  استراتژی های برنامه ریزی شناختی: استراتژی هایی برای صحبت با کودک دربارة تکالیف است (مثلاً همیشه به آنجایی که منظورتان است اشاره کنید).
•    تحلیل تکلیف: برای کمک به بخش بخش کردن اطّلاعات و زنجیره سازی آنها به سمت عقب (یعنی یادگیری یکجای بخش-های کوچکی از یک تکلیف).
•    توسعة مهارت های زیربنایی و بنیادین ضروری برای حمایت از مهارت های (حرکتی بزرگ) تمام اعضای بدن؛ مثل تدارک فعالیّت هایی برای کمک به:
♦ تعادل و هماهنگی
♦    قدرت و استقامت
♦   توجّه و هوشیاری (پردازشگری حسّی)
♦  آگاهی بدنی
♦  برنامه ریزی حرکتی (عمل و عادت)

چه فعالیّت هایی به مهارت های حرکتی درشت کمک می‌کنند؟
•    بازی لی لی برای تمرین راه رفتن روی یک پا، یا بازی های دیگری که کودک را به انجام مهارت/ تکلیف مورد نظر تشویق می¬کنند.
•    مسابقة راه بردن چرخ دستی برای بالا بردن قدرت بالاتنه و کنترل پاسچری یا کنترل تنه.
•    سطوح ناپایدار: راه رفتن یا بالا رفتن از سطوح ناپدایدار (مثل بالش های بزرگ) که به تلاش زیادی احتیاج داشته و قدرت کلّی بدن را افزایش می¬دهد.
•    گرفتن و حفظ تعادل: ایستادن با حالت یک پا روی توپ و گرفتن یک توپ دیگر (تشویق به حفظ تعادل در تمرین گرفتن و پرتاب کردن).
•    توپ های بزرگ: کار را با گرفتن توپ یا بادکنک بزرگ شروع کنید و پس از آنکه کودک به مهارت کامل رسید، این کار را با توپ های کوچکتر انجام دهید.
•    زمین ها یا میدان های با مانع: تلفیق کردن تعداد زیادی از مهارت های حرکتی بزرگ در قالب یک تمرین.
•    زمین بازی: بالا رفتن و تاب تاب خوردن.
•    شنا کردن.

این مطلب ادامه دارد.....

توجه...
برنامه آموزشی و تکامل حرکات درشت:
دستورالعملها: به تمام سؤالات تا رسیدن به سنّ کودکتان بصورت بله و خیر پاسخ دهید.
تفسیر: اگر 2 یا بیش از دو مربع پاسخ بله را تیک زدید، با کاردرمانگر: محمد مهدی خاتمی جهت مشاوره تلفنی با شماره 09125113492 یا با کلینیک توانبخشی آرمان شایان با شماره :02144022820 جهت ارزیابی تماس بگیرید.

بخش اول جدول مهارتهای حرکتی درشت:



ادامه جداول در روزهای آینده.....

ترجمه 
کاردرمانگر :محمد مهدی خاتمی